Jeśli rzucimy okiem na rozwój rzemiosła na przestrzeni historii, to od zarania dziejów poprzez szereg wieków widzimy rzemieślnika pracującego w pocie czoła i najczęściej oddającego swoją wypracowaną cześć różnym pośrednikom. Genezę swoją wywodzą rzemieślnicy z pańszczyźnianych chłopów, sporządzających wyroby dla pana.
Osiadali oni początkowo na miejscach targowych, na skrzyżowaniach dróg, przy kościołach i stopniowo tworzyli zalążki miast.
Pierwsi nasi rzemieślnicy to poddani panów, na rzecz których obowiązani byli płacić czynsz i którym wyłącznie mogli sprzedawać często bardzo mozolnie wypracowane wytwory swych rąk za cenę, jaką pan sam ustalał.
Pierwsze dowody działalności rzemieślniczej w osiedlach nad Mleczną odkryto jeszcze przed powstaniem grodu. Była to działalność garncarzy oraz wytopu i obróbki żelaza.
Pod koniec X w. powstał gród obronny - Piotrówka. Przy grodzie rozwijały się osady, w których odnaleziono zabytki świadczące o produkcji garncarzy, bednarzy, rzemieślników obrabiających drewno, kości i róg. Odkryto piece do wytopu żelaza, warsztat wytwarzający gliniane przęśliki i pozostałości młyna wodnego z XII w.
Od XII wieku, gdy zakładano miasta na prawie niemieckim, rzemieślnik stał się wolnym człowiekiem, zyskał swój samorząd cechowy, był nawet ceniony przez królów i szlachtę, którym dostarczał swoje wyroby.
Z tą datą notuje się powstanie pierwszych zgromadzeń poszczególnych specjalności rzemieślniczych nazwanych Cechami (niem. Zeichen – znak, gdyż każdy z powstających Cechów wyróżniał się stosownym znakiem, kojarzącym się z wykonywanym przez jego członków zawodem).
Na przełomie XII i XIV w. jedna z osad przekształciła się w miasto wczesnośredniowieczne - Stary Radom i otrzymała prawo średzkie. W II poł XIV w. Kazimierz Wielki założył Nowy Radom i lokował go na prawie magdeburskim.
Większość warsztatów rzemieślniczych skupiło się w nowym mieście. Miasto wraz z lokalizacją otrzymało prawo organizowania cechów, tj. zrzeszeń rzemieślników jednej lub kilku profesji. Podstawowym zadaniem cechu była ochrona interesów gospodarczych zrzeszonych w nim rzemieślników, poprzez zapewnienie im wyłącznego prawa produkcji w mieście lub jego okolicy.
Cechy kontrolowały życie zawodowe, religijne, rodzinne i towarzyskie rzemieślników. Jako licząca się siła w mieście, wpływały na decyzje samorządowe, a jako zapasowa siła zbrojna miały obowiązek obrony miasta. Ich działalność była również kulturotwórcza. W większości miast polskich, w tym również w Radomiu cechy były pod kontrolą rad miejskich. Cech był organizacją hierarchiczną, składał się z majstrów, czeladników i uczniów.
Przynależność do cechu zapewniała wysoką pozycję w hierarchii społeczeństwa miejskiego. Czasami członkowie zrzeszenie w dawnym cechu mieszkali przy jednej ulicy, stąd np. w Radomiu ul. Szewska.
Radom leżący na szlakach handlowych największy okres rozkwitu handlu i rzemiosła przeżywał w czasach jagiellońskich. Powstały wtedy cechy: tkacki, garbarski, kuśnierski. Później powstały jeszcze cechy czapników, szewców, solny i piekarzy.
Od XVII w. rozpoczął się powolny upadek znaczenia cechów. Manufaktura, a potem rozwój przemysłu i rzemiosła niecehowego sprawiły, że cechy straciły wyłączność produkcji rzemieślniczej. Ustawa cechowa z 1816 r. prawnie zniosła monopol gospodarczy cechów, a powołane w ich miejsce zgromadzenia rzemieślnicze mimo zachowanej nazwy Cech, niewiele miały wspólnego z korporacjami powstałymi w średniowieczu.
Do dzisiaj jednak cechy zachowały funkcje organizacyjne i szkoleniowe. Kultywują również pewne formy dawnej obrzędowości cechowej.
Do początku XIX w. Radom był miastem rolniczym, a rzemiosło było kolejnym po uprawie roli i hodowli zajęciem ludności. Najwięcej było szewców, krawców, rzeźników i piekarzy. W latach 20. XIX w. głównym źródłem utrzymania mieszkańców stało się rzemiosło.
Liberalna ustawa rzemieślnicza i protekcyjna polityka rządu Królestwa Polskiego spowodowały napływ do Radomia rzemieślników z okolicznych miasteczek i z zachodniej Europy. Duże znaczenie dla rozwoju rzemiosła miał również fakt, że Radom stał się ważnym centrum administracyjnym, siedzibą wielu urzędów i miejscem stacjonowania garnizonu. W II poł. XIX w. zaczął powstawać przemysł. Oprócz lokalnych nabywców z miasta i okolic - urzędników, oficerów, garnizonu, nauczycieli i uczniów radomskich szkół, głównymi klientami rzemiosła stali się później robotnicy przemysłowi. Pod wpływem konkurencji przemysłu niektóre rzemiosła upadły. Jednocześnie przemysł i unowocześnienia techniczne spowodowały zmiany w jego strukturze. Rozwinęły się bardziej rzemiosła budowlane, mechaniczne i spożywcze. Znaczna część warsztatów rzemieślniczych zaczęła kooperować z przemysłem, głównie w produkcji precyzyjnych detali przemysłowych. Zwiększyło się zapotrzebowanie na rzemiosło usługowe typu: krawiectwo, szewstwo, fryzjerstwo itp. Rozwój techniki doprowadził również do powstania nowych zawodów, np. Fotografa, elektromontera, rzemiosł związanych z produkcją i obsługą pojazdów. Rozwój przemysłu w XX w. spowodował, że w okresie międzywojennym rzemiosło było drugim po przemyśle źródłem utrzymania mieszkańców.
Rzemieślnicy tradycyjnie organizowali się w cechach. W XIX w. w Radomiu istniały cechy: cieśli kowali, krawców, murarzy, piekarzy, rzeźników, stolarzy, szewców, ślusarzy. Poza tym istniał tzw. cech skombinowany, do którego należeli rzemieślnicy reprezentując mniej liczne zawody, tj.: bednarze, blacharze, cyrulicy, czapnicy, garncarze, jubilerzy, kapelusznicy, kołodzieje, kominiarze, mydlarze, powroźnicy, puszkarze, rękawicznicy, rymarze, siodlarze, szklarze, tokarze i złotnicy. Garbarze należeli do cechu warszawskiego. Liczba cechów stale się zwiększała. Niektóre z nich przestawały istnieć, pojawiały się nowe. W 1916 r. w Radomiu było już osiemnaście cechów rzemieślniczych - dziewiętnasty kupiecki. Do felczerskiego, kowalskiego, krawieckiego, młynarskiego, murarskiego, piekarskiego, rzeźniczego, stolarskiego, szewskiego, ślusarskiego dołączyły utworzone z rozwiązanego w 1903 r. cechu zjednoczonego: bednarski, blacharski, introligatorski, lakierniczy, malarski, powroźniczy, rymarski, stelmaski oraz zduński. W późniejszym czasie wraz z rozwojem techniki i ze zmieniającymi się potrzebami społecznymi powstały nowe zawody, które organizowały się w nowe cechy. Prawdziwe rzemiosło wierne swym celom i zadaniom opierało zawsze swój byt na ciężkiej pracy rąk własnych.
Mimo że powstanie Cechów w regionie radomskim sięga XIII wieku, to księgi pamiątkowe Cechu datują dopiero rok 1523 - założenie Cechu Szewców i Cholewkarzy w Radomiu, a rok 1905 jako datę założenia Cechu Malarzy i Lakierników.
Cechy te oraz inne nowo powstałe mieściły się w budynku magistratu miasta Radomia.
Do tej pory zarówno posiedzenia cechów, jak i zebrania towarzyskie odbywały się w wynajętych lokalach. Elita radomskich rzemieślników angażowała się w życie społeczne miasta. Jej członkowie zakładali i działali w organizacjach dobroczynnych, kulturalnych i sportowych. Rzemieślnicy brali udział w akcjach charytatywnych na rzecz biedniejszych rzemieślników i ich rodzin, wspomagali finansowo: ochronki, czytelnie bezpłatną, biedną kuchnię, sale zajęć i ubogich uczniów radomskiego gimnazjum. W końcu XIX w. w radomskim środowisku rzemieślniczym powstała idea powołania własnego Klubu Rzemieślniczego.
Przez kilka lat rzemieślnicy starali się stworzyć własny Dom, który integrowałby środowisko rzemieślnicze. Taką szansę dawał manifest carski z marca 1906 roku, zezwalający pod pewnymi rygorami na podstawie nowych stowarzyszeń i związków. Dwudziestego czerwca 1907 w Radomskim Urzędzie Gubernialnym został zarejestrowany Radomski Klub Rzemieślniczy.
Członkiem mógł być każdy pełnoletni zajmujący się pracą rękodzielniczą. Zadaniem nowo powstałego klubu było zapewnienie swoim członkom i ich rodzinom spędzenie chwil wolnych od pracy w sposób przyjemny i pożyteczny.
Dwudziestego drugiego lipca 1907 r. w mieszkaniu fotografa Józefa Grodziskiego odbyło się zebranie założycieli Resursy, na którym m.in. dokonano wyboru do władz nowo powstałej instytucji.
Pierwszym Prezesem został Józef Grodziski, jego zastępcą Juliusz Dreszer. Do zarządu weszli również: Bolesław Jabłoński, Władysław Malinowski, Władysław Gąsowski, Paweł Brzozowski, Gabriel Wiedliński, Jan Pardon, Hieronim Sipowicz i Stanisław Pokrzywiński.
Początkowo Resursa liczyła 34 członków I mieściła się w wynajętym lokalu na zapleczu Hotelu Rzymskiego przy ul. Lubelskiej 15 (Żeromskiego). Uroczyste otwarcie odbyło się 8 września 1907 r. w Święto Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Przy licznym udziale miejscowego środowiska rzemieślniczego, duchowieństwa, przedstawicieli władz miejskich i gubernialnych, delegacji z innych miast, ks. Walenty Starzomski poświęcił Resursę.
Pierwszego kwietnia następnego roku rzemieślnicy zakupili plac z frontową, piętrową kamienicą, z oficyną i budynkami gospodarczymi przy ul. Górki Lubelskie 15 (Kilińskiego). Otwarcie i poświęcenie własnego Domu nastąpiło 8 września 1908 r.
Resursa liczyła już ponad 400 członków. Do budynku przeniosły się cechy, a klub rozpoczął statutową działalność.
Resursa powstała dla Radomia i guberni radomskiej. Utrzymywała się głównie ze składek członkowskich.
Rzemieślnicy organizowali koncerty zawodowych muzyków, radomskiej “Lutni” i własnej orkiestry, przygotowano odczyty (z zachowaniem praw i rozporządzeń państwowych), których tematyka dotyczyła przeważnie zagadnień zawodowych i gospodarczych. Dużą popularnością cieszyły się wykłady historyczne, w tym poświęcone historii miasta, wygłaszali je sami rzemieślnicy lub nauczyciele miejscowych szkół. Zainteresowanie budziły również tematy literackie, filozoficzno-socjologiczne, medyczne. Czasami zapraszano na nie uznanych i utytułowanych specjalistów. Urządzano wystawy prac rękodzielniczych członków klubu, a zwycięzcom fundowano nagrody. Wystawy miały na celu promocję miejscowego rzemiosła i wytworzenie motywacyjnej konkurencji.
Pierwsza, duża wystawa odbyła się w 1908 r. Organizowano również wystawy oświatowe i objazdowe.
W 1908 r. powstało kółko teatralne. Aktorzy amatorzy najczęściej wystawiali sztuki o tematyce ludowej, humorystycznej i satyrycznej. Na występy zapraszano również inne zespoły amatorskie, czasami zawodowych aktorów. W tym samym roku założono orkiestrę rzemieślniczą. W trosce o popularyzowanie czytelnictwa otwarto bibliotekę i czytelnię. W księgozbiorze oprócz literatury popularnej znalazły się książki popularnonaukowe i naukowe głównie z dziedziny historii. Prenumerowano prasę i pisma periodyczne. Przez pewien czas wydawano utrzymaną na wysokim poziomie gazetę “Brzask”, do której pisali miejscowi rzemieślnicy, działacze samorządowi i duchowieństwo. Dużą frekwencją całych rodzin cieszyły się wieczorki muzyczne i literackie organizowane przez rzemieślników.
Uroczyście obchodzono święta patronalne cechów, kościelne i państwowe.
Urządzano bale, szczególnie popularny był Noworoczny Bal Rzemieślników. Organizowano maskarady, zabawy, konkursy i loterie fantowe, imprezy jubileuszowe cechów i członków Resursy, jasełka i zabawy choinkowe dla dzieci.
W okresie Świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy zapraszano rzemieślników na okolicznościowe spotkania. Organizowano wycieczki i gry sportowe,
Resursa prowadziła bufet i wynajmowała sale na różnego rodzaju imprezy. Występował w nich Teatr Popularny i satyryczno-literacki teatrzyk “Czarny Kot”. Odbywały się zebrania miejscowych organizacji, Instytut Koła Polek w Radomiu czy Wystawy Misyjne. Lecz rzemieślnicy-mistrzowie prowadzili głównie działalność szkoleniową. Przyjmowano uczniów do tzw. Terminu, aby nauczyć ich zawodu. Poniżej zamieszczamy dyplom czeladniczy ucznia w zawodzie rzeźnika z roku 1900.
Dnia 13 czerwca 1937 roku w obecności władz państwowych duchowieństwa, przedstawicieli Samorządu Miejskiego, Izby Rzemieślniczej, delegatów Cechów i zaproszonych gości, odbyło się uroczyste poświęcenie sztandaru Cechu Szewców i Cholewkarzy w Radomiu.
Działalność Resursy przerwały wojny. W latach 1939-1945 wielu rzemieślników brało udział w ruchu oporu, wielu zamordowano lub zginęli na frontach w czasie działań wojennych
Po zakończeniu wojny członkowie Cechu wznowili działalność i wybrali nowe władze cechowe.
Dla uczenia pamięci kolegów-rzemieślników pomordowanych w okresie II wojny światowej, w Domu Rzemiosła wmurowano tablicę pamiątkową, przy której są składane wieńce i kwiaty.
Przechodnie zatrzymując się przy niej, chwilą zadumy i refleksji oddają cześć “Bohaterom Tamtych Czasów”.
Do obecnych czasów przetrwała księga pamiątkowa dziejów Cechu Malarzy i Lakierników z roku 1946, której stronę tytułową przedstawiamy poniżej.
W 1946 r. rzemieślnicy, Cechy i pracownicy fabryk ufundowali sztandar Resursy rzemieślniczej (fot. strona 8).
W roku 1958, 18 listopada, w kościele p.w. Opieki Najświętszej Marii Panny (Katedra) odbyły się uroczyste obchody 50-lecia Domu Rzemiosła. Uroczystą mszę św. W intencji rzemiosła odprawił ówczesny Kapelan rzemiosła Ks. Henryk Kaszewski
W latach powojennych w samorządzie rzemiosła radomskiego zaangażowany na rzecz rzemiosła był między innymi mistrz kuśnierski - Franciszek Puchalski, którego 40-lecie pracy zawodowej obchodzono 3 maja 1969 roku. Poniżej przedstawiamy życzenia i gratulacje, jakie w owym czasie złożyli w księdze pamiątkowej zebrani na tej uroczystości.
W latach 1950-1970, Cech Rzemiosł Różnych, do którego wstępowali nowi członkowie, prowadził szeroką działalność na terenie Radomia i okolicznych gmin. Wtedy też, za zgodą rzemieślników zrzeszonych we wszystkich cechach w Radomiu, podjęto decyzję o ufundowaniu sztandaru.
28 marca 1971 roku nastąpiła uroczystość wręczenia sztandaru Cechom Radomskim w Sali Koncertowej Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Radomiu.
Dla upamiętnienia tego wydarzenia rzemiosło Cechowe ufundowało zegar, który zdobi ścianę Prezydium.
Poniżej przedstawiamy zapiski i zdjęcia pamiątkowe z tej uroczystości.
Rzemiosło radomskie prowadziło również na szeroką skalę działalność kulturalno-oświatową. Przy Domu Rzemiosła powstał w roku 1974 zespół estradowy. Kierownictwo nad nim objęła Danuta Jezuita – instruktor KO przy Cechu Rzemiosł Dokształcającej. Zespół brał udział w Międzywojewódzkim Przeglądzie Zespołów Artystycznych Rzemiosła oraz innych licznych zapoznawcze i zabawy andrzejkowe. Organizowano liczne kursy: rysunkowy dla dzieci, czytelniczy dla młodzieży.
Uczestnicy tych konkursów zajmowali wysokie miejsca i brali udział w dalszych eliminacjach.
Odbywały się także tradycyjne “choinki” noworoczne oraz “jajko wielkanocne” i spotkania opłatkowe dla poszczególnych sekcji zawodowych Cechu.
Zebranie Delegatów w dniu 23 października 1975 roku wybrało Zarząd Cechu Rzemiosł Różnych w Radomiu w następującym składzie:
Starszy Cechu - Mieczysław Idzikowski (rzemiosło budowalne)
Podstarszy Cechu – Jan Podsiadło (szewstwo ortopedyczne)
Podstarszy Cechu - Stanisław Pruszyński (elektryk)
W roku 1976 Cech Rzemiosł Różnych zrzeszał 1508 zakładów rzemieślniczych z których utworzono 16 sekcji zawodowych.
Lata osiemdziesiąte to lata, w których zrzeszonych było około 3000 zakładów rzemieślniczych. Wtedy na zebraniu delegatów w dniu 29 czerwca 1981 r. Józef Kostrzewski, prowadzący zakład mechaniki pojazdowej, wysunął wniosek o wykonanie Insygniów Władzy Cechowej dla Starszego i dwóch Podstarszych Cechu.
Insygnia zostały wykonane w pracowni artystycznej jubilersko-grawerskiej w Warszawie, a na ich koszt złożyli się wszyscy rzemieślnicy. Nowe Insygnia władzy Cechowej zostały poświęcone w dniu 27 czerwca 1983 roku w kościele farnym p.w. św. Jana podczas uroczystej mszy św., którą odprawił kapelan rzemiosła ks. Stanisław Sikorski.
Wtedy również wynikła potrzeba budowy Nowego Domu Rzemiosła
W dniu 05 maja 1983 roku rzemiosło radomskie przystąpiło do budowy Domu Rzemiosła przy zbiegu ulic J. Kilińskiego i Focha, na placu przylegającym do dawnej Resursy Rzemieślniczej.
Wzniesiony wysiłkiem i ofiarnością rzemieślników województwa radomskiego Nowy Dom Rzemiosła oddano do użytku w roku 1989.
Dla upamiętnienia tego wydarzenia spisano akt erekcyjny i po podpisaniu umieszczono go w murach wzniesionego Domu.
Od 1989 r. mieszczą się w nim Cechy, Bank Rzemiosła, Spółdzielnia Rzemieślnicza “Budowlana” i Izba Rzemieślnicza, która od 2000 r. przyjęła nazwę: Izba Rzemiosła i Małej Przedsiębiorczości w Radomiu.
W ciągu wieku zmieniały się zainteresowania i formy spędzania wolnego czasu, zmieniła się nazwa Klubu. Niezmienna jednak pozostałą idea Radomskiej Resursy Rzemieślniczej - nauka zawodu i integracja środowiska rzemieślniczego.
